علی‌آباد کَتول، شهری است در استان گلستان ایران. این شهر مرکز شهرستان علی‌آبادکتول این استان است. علی‌آبادکتول به طور میانگین معتدل‌ترین شهر دراستان و یکی از معتدل‌ترین شهرهای ایران می‌باشد. به دلیل قرار گرفتن این شهر منطقه پست وکم ارتفاع و قرار گرفتن در کنار چند تپه، جنگل و دو دهنه کوهستانی، آب و هوای این شهر منحصربه‌فرد شده‌است. آبشارکبودوال بلندترین آبشار تمام خزه جهان و تنها آبشار خزه‌ای ایران نیز در این شهر قرار دارد.
این شهر یکی از بزرگترین ذخیره گاه‌های چوب سرخدار در جهان است. هرچند قطع بی‌رویه این درخت کم‌یاب و منحصربه‌فرد آن را به کمترین میزان در سالهای اخیر رسانده‌است. این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳9۰ با 77هزار نفر جمعیت به عنوان سومین شهر استان از نظر جمعیت می‌باشد.
مساحت شهرستان علی‌آباد ۱۱6۳ کیلومتر مربع است که محدوده شهری علی‌آباد حدود ۲۰ کیلومتر مربع را شامل می‌شود؛ که پس از گرگان با 55 کیلومتر مربع و گنبدکاووس با ۲5 کیلومتری مربع سومین ناحیه شهری استان و دهمین ناحیه شهری بزرگ در شمال ایران است. تنها نیروگاه استان درعلی‌آباد قرار دارد. بولوار دانشگاه و خیابان امام رضا از خیابان‌های مهم علی‌آباد کتول هستند. میدان اصلی این شهر، میدان ولایت است.
تاریخچه
با انجام عملیات بررسی و شناسایی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان گلستان تاریخ علی‌آباد کتول 7۰۰۰ سال برآورد شده‌است. این تخمین بر اساس آثار شناسایی شده شامل محوطه، تپه و بناهای تاریخی است و بناهای شناسایی شده متعلق به دوران اسلامی است که شامل 4 حمام، یک بنای مسکونی یک پل و یک آسیاب آبی است که بیشترین آثار شناسایی شده در بخش جلگه‌ای شهرستان کتول قرار دارد.
رابینوی انگلیسی در کتاب مازندران و استرآباد از نظر جغرافیائی این منطقه را بدین وصف آورده‌است: ً بلوک کتول در جنوب شرقی استرآباد و در جنوب استرآباد رستاق واقع است حدود آن از کوهستان تا صحرائی است که در دشت ترکمنها است؛ و محدود است به رود کرکً KARK ً و جلگه کمالان از شرق به نهر سرخ محله و از شمال به اراضی دوجی و از جنوب به میقان در بسطام طول آن از شرق به مغرب تقریباً ۱۰ مایل و از شمال به جنوب ۳۰ مایل است قسمت عمده آن پوشیده از جنگل است و صحرای علفزار نیز دارد (۱۲۸5 تا ۱۲9۱ خ).
وجه تسمیه
کتول از دو واژه اوستایی کته (KATA) و اول (UL) تشکیل شده‌است. کته به معنای جا و مکان و اول به معنای شیب، دره و گودال می‌باشد؛ و کتول به مجموعه آبادیها گفته می‌شود که در درون دره و کوه قرار دارند. از این واژه نخستین بار در کتاب روضه الصفا (در سال۱۰7۸ هـ. ق) یاد شده‌است. همچنین (۳۲۸ سال پیش) در زبان پهلوی نیز کلمه کتول از دو واژه کت KAT به معنای جا و مکان و اول UL به معنی به بالا یا سوی بالا و بلند بکار می‌رود و کتول به مجموعه آبادیهایی گفته می‌شود؛ که در درون دره و شیب واقع شده باشند؛ و این واژه دارای معانی و تعاریف گوناگونی است.
کتول همچنین در زبان مازندرانی به معنای «کسی که رسم چوپانی را نداند»، «کشاورز و زارع»، «گاو شیرده» و «غریب یا کسی که از وطن به دور افتاده» می‌باشد.
مردم
مردم علی‌آبادکتول اکثراً از قومیت کتولی هستند که از بومیان استان گلستان به‌شمار می‌آیند و به کتولی که گویشی از زبان مازندرانی هست سخن می‌گویند اقوام مازندرانی، شاهرودی، ترک‌های زنجانی، سیستانی، نیشابوری، کاشمری، سبزواری و فندرسکی از دیگر اقوام این شهر هستند که هرکدام دارای گویش‌های متفاوت خود هستند. کتولی گویشی از زبان مازندرانی است و گویش فندرسکی برگرفته از بخش فندرسک است.
مذهب مردم شهر شیعه و اغلب کتولی، مازندرانی، ترک‌های زنجانی، سیستانی، کاشمری، نیشابوری و سبزواری هستند. عده‌ای از اهل تسنن ترکمن و بلوچ و حدود ۱۰ تا ۲۰ خانوار ارمنی که ازروس‌ها مهاجر هستند و به مالقان مشهورند در این شهرستان زندگی می‌کنند. گویش سیستانی هم از گویش‌های مهاجر استان گلستان به حساب می‌آید و بزرگان این مردم طایفه صیاد می‌باشند که در آخرمحله ولیعصر ساکن هستندو از مردمان پاک و بااخلاق می‌باشند.
منبع: ویکی‌پدیا