شهر گُرگان، مرکز شهرستان گرگان و استان گلستان در جانب شرقی شمال کشور ایران است. گرگان کنونی تا سال ۱۳۱6 «اَستَرآباد» یا «استرآباد» نام داشت. گرگان قدیمی که به عربی جرجان خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد کاووس امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد. نام گرگان برگرفته از (جرجان) و گرگان قدیم از سال ۱۳۱۱ برای استرآباد استفاده شد.
جغرافیا
گرگان از شهرهای شمالی ایران است، آب و هوای معتدل دارد، هرچند تابستان‌های آن نسبتاً گرم و شرجی است. اقلیم منطقه بسیار گوناگون و متنوع است و کوه، جنگل و چمنزار، جلگه و دشت، بیابان و شوره‌زار، دریا و خلیج، رودخانه و تالاب و زمین کشاورزی را شامل می‌شود. شهر گرگان و منطقه پیرامونش که از نیمه سال ۱۳76 خورشیدی به صورت رسمی به استان گلستان موسوم شده از یکم دی ماه ۱۳۱۱ خورشیدی تاکنون به نام گرگان و دشت شهرت داشته است.
مردم
جمعیت این شهر بنابر سرشماری ۱۳9۰، ۳۲9٬5۳6 نفر بوده است. اکثریت جمعیت شهر گرگان مردم پارسی‌زبان هستند. گرگانی‌ها، سادات استرآبادی، مازنی‌ها، بلوچ‌ها، سیستانی‌ها، آذری‌ها، شماری از ترکمن‌ها، گروه کوچکی از مهاجرین قزاق و مهاجرانی از دیگر استان‌های کشور همچون سمنان، خراسان و از مردمان ساکن این شهر هستند.
شماری از ترکمن‌ها در دهه‌های اخیر به شهر گرگان مهاجرت کرده‌اند. که جمعیت ترکمن‌ها در شهرستان گرگان (شهر گرگان و بخش‌های مختلف پیرامون) در سال ۱۳۸۳ برابر با ۲5۱9 نفر بوده است.
مناطق شهرداری
گرگان دارای سه منطقهٔ شهرداری می‌باشد. شهرداری مرکزی که در مرکز شهر گرگان؛ شهرداری منطقه یک در خیابان مصطفی خمینی (کوی علی‌محمدی)، منطقهٔ دو در در بلوار قدس (خیابان چاله‌باغ) و منطقهٔ سه که در خیابان رجایی واقع شده‌اند.
نام گذاری
باور اغلب پژوهشگران بر این است که واژه استرآباد از دو لفظ «استر» و «آباد» تشکیل شده و استر در زبان‌های ایرانی به معنای ستاره و آباد (به معنای) «عمارت» است. در زمان زردشت که ایرانیان ستاره‌ها را مظهر نور مقدس می‌دانسته‌اند، این شهر را بنا کرده به این نام، نامیدند.
همچنین نام این شهر را برگرفته از نام استر همسر یهودی خشایارشا می‌دانند. خواجه ابوالحسن بیهقی در تاریخ خود از این شهر به لفظ استارباد(estarbad) یاد کرده است چنان‌که نام کتاب معروف دکتر منوچهر ستوده یعنی «از آستارا تا استارباد» برگرفته از همین نوشتار بیهقی است.
ر زبان پهلوی منطقه گرگان را وُرکان یا یا وِهرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جُرجان می‌گفتند. گرگان از مهم‌ترین منطقه‌ها در زمینه پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی است. در کتاب مقدس وندیداد اوستا گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است. البته در این نوشتار منظور از نام گرگان همان شهر تاریخی و باستانی جرجان مخروبه است که در نزدیکی گنبدکاووس قرار دارد.
آثار بدست آمده از تورنگ‌تپه (۱9 کیلومتری شرق گرگان فعلی) و شاه تپه (۱6 کیلومتری غرب گرگان فعلی) نشان از حضور و توقف انسان در حدود 5۰۰۰ سال قبل و در دوره نوسنگی دارد.
نخستین کاوش‌ها در حدود سال ۱۸4۱ (میلادی) در زیر تپه‌ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام شد که خزانه معروف استرآباد در آن کشف گردید. کارشناسان برخی از اشیای موجود در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزارهٔ سوم پیش از میلاد و (نزدیک به 5 هزار سال پیش) دانسته‌اند.
در پایان سده ۱9 در محلی به نام خرگوش‌تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز پژوهش‌هایی انجام شد، و در سال ۱9۳۱ یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ‌تپه در ۲۰ کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و آثاری ارزشمند از تمدن کهن در این منطقه یافتند. ۲ سال پس از این در سال ۱9۳۳، یک گروه باستان‌شناسی سوئدی به منطقهٔ گرگان آمدند و پس از مطالعهٔ حوزه رودخانهٔ قره‌سو یا سیاه‌آب در شمال گرگان اعلام کردند که بیش از ۳۰۰ تپهٔ تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن‌ها شاه‌تپه بزرگ یا اسلام‌تپه است که در ۱5 کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد.
در دورهٔ ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که توسط باستان‌شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته است.[۱9] این دیوار بزرگ در سدهٔ 5 میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.
گویش
گرگان طی دوره‌های تاریخی بیشتر به عنوان شهرستانی در ایالت پارت به‌شمار می‌آمد و گاه بخشی از تبرستان شمرده می‌شد. شهر گرگان کهن (در نزدیکی گنبد کاووس امروزی) در زمان حملهٔ مغول ویران شد و مرکز منطقهٔ گرگان به شهر استرآباد منتقل شد. زبان مردم منطقهٔ گرگان در سده‌های گذشته گویشی از ریشهٔ زبان پارتی بود. نمونه‌هایی از گویش قدیم گرگانی در نوشتارهای فرقهٔ حروفیه به‌جا مانده است. در سدهٔ دهم میلادی که منطقه گرگان از مراکز بازرگانی و فرهنگی منطقه شد نفوذ زبان فارسی به‌ویژه از سوی خراسان در گرگان افزایش یافت و در همین سده در شهر گرگان (نزدیک گنبد کاووس امروزی) زبان پارسی جای زبان گرگانی را گرفت. استرآباد زبان گرگانی را حفظ کرد تا این‌که در دورهٔ بین سده‌های ۱5 تا پیش از آغاز سدهٔ ۱9 میلادی این زبان در این منطقه به‌طور کل منقرض شد و جای خود را در استرآباد و پیرامون نیز به فارسی و در بخشی از گنبد کاووس و ترکمن‌صحرا به ترکمنی داد.
این گویش پارتی بومی گرگان و خراسان هنوز در مناطقی از شمال خراسان چون سنخواست، راز، گیفان، و شوقان رایج است.